Anh Trần Bình, dự tính mua một chiếc SUV gầm cao để đi lại ở Việt Nam sau khi hoàn thành chương trình học thạc sĩ tại Mỹ. Mới về nước, anh được một người bạn tư vấn mua Toyota Corolla Cross bản V, nhưng lựa chọn cuối cùng của anh là bản HV sử dụng động cơ hybrid. “Ở Mỹ, tôi đã sử dụng chiếc Toyota Prius gần 3 năm nên không hề cảm thấy ái ngại, thậm chí là tin tưởng và hứng thú với công nghệ này”, anh Bình chia sẻ.

Cuộc cách mạng 2.0 bùng nổ đầu thế kỷ 20 đã tạo ra nhiều tiến bộ kỹ thuật như điện thoại, bóng đèn, đĩa hát và động cơ đốt trong. Suốt 100 năm hình thành và phát triển, ngành công nghiệp đã để lại hệ lụy vô cùng xấu cho môi trường, và cho đến đầu thế kỷ 21, tư duy bảo vệ môi trường bắt đầu được hình thành, trở thành ưu tiên hàng đầu, len lỏi vào mọi ngóc ngách. Trong đó bao gồm ngành công nghiệp bốn bánh.

Có thể dễ dàng lấy ví dụ, ô tô hybrid (động cơ lai xăng-điện) và ô tô EV (thuần điện) được phát minh từ rất lâu, nhưng giá xăng dầu rẻ khiến loại xe này không có chỗ đứng. Cuối thế kỷ 20, xe “xanh” quay trở lại và được tiên lượng sẽ bùng nổ trong thế kỷ 21. Toyota giới thiệu mẫu hybrid đầu tiên vào năm 1997 với tên gọi Prius. Mười năm sau, chưa bao giờ người tiêu dùng toàn cầu lại nghe nhiều về ô tô điện đến như thế với đủ các hãng xe bước chân vào thị trường. Xe “xanh” từng là phương tiện khó khả thi, nay được giới chuyên môn xác định là tương lai của hệ thống giao thông.

Trong 10 năm kể từ 2009 đến 2019, thị phần xe hybrid và xe điện toàn cầu đã tăng từ 2,8% lên 7,7%. Trong đó, xe hybrid ghi nhận tốc độ tăng trưởng vượt trội tại Mỹ, châu Âu và Trung Quốc. IDTechEx dự đoán, doanh số xe hybrid sẽ tiếp tục tăng mạnh trong thời gian tới, đạt giá trị thị trường 792 tỷ USD vào năm 2027.

Toyota là thương hiệu tâm huyết nhất trên con đường phủ rộng xe hybrid trên toàn cầu. Tại Mỹ, dòng xe Toyota RAV4 hybrid bán chạy hơn so với những đối thủ cùng phân khúc sử dụng động cơ đốt trong vào tháng 6/2020, điều hiếm hoi trên thị trường, đồng thời chứng minh rằng, nhu cầu về một chiếc xe tiết kiệm nhiên liệu và bảo vệ môi trường của người tiêu dùng là có thật.

Bob Carter, Phó Chủ tịch điều hành Toyota phụ trách bán hàng ở Bắc Mỹ, cho biết, xe hybrid sẽ chiếm 1/4 doanh số bán hàng của Toyota, tăng mạnh từ thị phần 16% như hiện tại. Năm 2020, liên doanh pin do Toyota và Panasonic dẫn đầu có tên Prime Planet Energy & Solutions Inc. đặt mục tiêu sản xuất pin cho 500.000 xe hybrid mỗi năm. Kế hoạch bắt đầu từ 2022.

Toyota coi hybrid là bước đệm cần thiết để bước tới những công nghệ động cơ tiếp theo. Nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đặt tầm nhìn xa với xe “xanh” với khoản đầu tư 13,5 tỷ USD vào cuối thập kỷ này để điện khí hóa sản phẩm. Trọng tâm của kế hoạch vẫn là xe hybrid với doanh số kỳ vọng 4,5 triệu xe mỗi năm trên toàn cầu, bắt đầu từ 2030 hoặc sớm hơn.

Tập đoàn Toyota xác định thị trường Việt Nam là một phần trong kế hoạch. Năm 2009-2010, thị trường đón nhận công nghệ hybrid trên một số mẫu xe sang, số lượng hạn chế. Nhưng cho đến tháng 8/2020, Toyota làm nên bước ngoặt khi lần đầu tiên phân phối ô tô hybrid phổ thông tại Việt Nam có tên Corolla Cross.

Toyota Việt Nam đã tính toán đúng xu hướng của thị trường. Đến hết tháng 6/2021, doanh số Corolla Cross đạt tổng 11.575 xe, trung bình mỗi tháng đạt gần 1.200 xe và thường xuyên góp mặt trong top 10 xe bán chạy nhất thị trường. Trong đó, có 1.430 xe Corolla Cross HV được giao cho khách hàng, chiếm gần 13% doanh số, vượt hơn mức kỳ vọng Toyota Việt Nam đặt ra.

Anh Trần Bình mua xe Toyota Corolla Cross 1.8HV từ đầu năm nay. Anh cho biết, chiếc xe vận hành không khác một chiếc xe xăng thông thường: Nạp nhiên liệu nhanh tại các trạm xăng truyền thống, không cần khâu bảo dưỡng, bảo trì riêng biệt và dễ tìm kiếm phụ tùng thay thế nếu có hư hại về sau.

Một trong những lý do Toyota đặt niềm tin vào xe hybrid là vấn đề giá bán ban đầu. Xe hybrid tiết kiệm nhiên liệu, nhưng chi phí sản xuất không bị “đội” lên quá nhiều như xe điện vì sử dụng bộ pin và mô-tơ kích thước nhỏ, công suất thấp, giúp giá bán ở mức chấp nhận được với số đông người tiêu dùng. Ngay tại Mỹ, cùng một loại xe, phiên bản sử dụng động cơ điện thường cao hơn 20-30% cũng khiến nhiều người dè dặt.

Trở lại Việt Nam, anh Trần Bình cho rằng mức chênh 100 triệu đồng giữa phiên bản V và HV là hợp lý để có được động cơ hybrid. Hiện tại, mức giá 910 triệu đồng của Corolla Cross 1.8HV ngang ngửa với Mazda CX-5 và Hyundai Tucson. Đổi lại, anh nhận được một chiếc xe vận hành êm, yên tĩnh, tăng tốc nhanh và tiết kiệm nhiên liệu. Thực tế sử dụng, anh Bình cho biết, nhiều lúc anh lái nhẹ nhàng, từ tốn, đồng hồ hiện mức tiêu thụ 4,1-4,3 lít/100km, còn nếu đạp ga thoải mái thì rơi vào tầm 5-5,5 lít/100km. Nhìn chung, anh tiết kiệm được khoảng 50% chi phí nhiên liệu nếu so với bản V sử dụng động cơ xăng 1.8L, đồng nghĩa lượng khí CO2 thải ra môi trường giảm còn một nửa. 

Ngoài giá thành hợp lý, tiết kiệm chi phí nhiên liệu vượt trội, việc bảo dưỡng động cơ hybrid không có gì khác biệt vì chỉ cần thêm công đoạn vệ sinh lọc gió của bộ pin. Chi phí bảo hành, bảo dưỡng và sửa chữa gần như tương đương xe động cơ thông thường.

Thành công bước đầu của Corolla Cross tại Việt Nam là kết quả sau nhiều năm thăm dò và nghiên cứu thị hiếu của người tiêu dùng. Hãng từng mang tới hội chợ triển lãm quốc tế về sản phẩm sinh thái năm 2008 tại Hà Nội chiếc Prius mà khi đó đang là chiếc hybrid bán chạy nhất thế giới với doanh số tích lũy lên tới 1 triệu xe. Nhiều năm sau, hãng xe Nhật vẫn quyết tâm với hướng đi của mình khi không ít lần trưng bày Prius tại triển lãm ô tô Việt Nam, đồng thời tổ chức nhiều hội thảo về công nghệ hybrid. 

Khi được hỏi rằng liệu xe hybrid có tương lai tại Việt Nam, ông Dương Quang, chuyên gia ô tô, cho biết: “Hiện nay, xe hybrid đã trở thành một sản phẩm xe hơi phổ thông, hoạt động và sử dụng bình thường như xe xăng truyền thống trên khắp thế giới và cả Việt Nam. Xe hybrid không còn là một sản phẩm còn nghiên cứu, hạ tầng, dịch vụ, cách sử dụng giống hệt xe xăng. Chi phí của xe không còn quá đắt vì công nghệ hybrid đã ổn định và tối ưu. Giá xe hybrid trên thế giới và cả Việt Nam (Toyota Corolla Cross) cao hơn không đáng kể so với xe xăng”.

Theo ông Quang: “Xe hybrid hấp dẫn khách hàng với 2 điểm cơ bản: Phong cách lái xe mới lạ, êm ái, sạch sẽ, tiện nghi hơn và vẫn không khác biệt, mất cảm giác lái như xe điện. Tiêu thụ xăng cũng chỉ còn một nửa, đi xa bất kỳ đâu không lo chuyện sạc điện rắc rối. Về rào cản, tôi nghĩ chỉ là vấn đề thời gian và cơ hội cho người tiêu dùng làm quen và hiểu sản phẩm. Hiện số lượng xe hybrid ở Việt Nam còn quá ít ỏi nên chưa thể tạo nên một cộng đồng, một văn hóa xe hybrid cho xã hội”.

Ông nói thêm, tương lai xe hybrid trên thế giới sẽ tăng mạnh trong 10 năm tới, có thể chiếm tới 1/3 thị trường, theo các số liệu nghiên cứu. Việt Nam là thị trường ô tô nhỏ, cách tiêu dùng hiện vẫn thiên về thỏa mãn sở thích cá nhân hơn là nhu cầu. Nhưng dư lượng bùng nổ xe hơi lại khổng lồ, cộng với hạ tầng xe thuần điện còn thô sơ, xe hybrid sẽ còn nhiều cơ hội.

Ở Mỹ, anh Trần Bình còn sở hữu một chiếc xe thuần điện của thương hiệu khác, nhưng anh chọn Toyota Prius là phương tiện di chuyển chính. “Tôi vẫn chọn chiếc Prius để đi lại hàng ngày và những chuyến đi xa cuối tuần. Việc dừng lại và thời gian sạc lâu quá bất cập, khiến nhiều người Mỹ chưa sẵn sàng chuyển sang xe điện, dù chi phí năng lượng thấp hơn rất nhiều so với xe hybrid. Rất nhiều bạn bè tôi ở Mỹ đồng ý với quan điểm này, và tôi nghĩ hybrid mới là công nghệ phù hợp tại một quốc gia đang phát triển như Việt Nam”, anh Trần Bình nói.

Theo biểu thuế suất tiêu thụ đặc biệt, xe ô tô chạy bằng xăng kết hợp năng lượng điện, với tỷ trọng xăng sử dụng không quá 70% năng lượng sử dụng được ưu đãi mức thuế bằng 70% so với ô tô động cơ đốt trong cùng loại. Xe hybrid không thuộc diện được hưởng ưu đãi. Đây là loại xe chạy bằng xăng, tận dụng năng lượng dư thừa trong quá trình vận hành để nạp điện cho bộ pin. Hơn nữa, tỷ lệ 70% cũng gây khó khăn khi xác định tỷ lệ sử dụng nguồn năng lượng giữa xăng và điện của xe hybrid không cố định, biến thiên theo từng điều kiện vận hành.

Trong khu vực Đông Nam Á, các quốc gia như Thái Lan, Philippines và Singapore đang áp dụng chính sách hoàn thuế và giảm thuế cho xe điện hóa được giới thiệu vào các năm 2016, 2017 và 2018. Nhờ vậy, doanh số xe điện hóa của Đông Nam Á tăng nhanh, đặc biệt là hybrid đã tăng gấp 3 lần từ 9.911 xe vào năm 2016 lên 29.898 xe vào năm 2019. Trong khi đó, thị trường Việt Nam mới chỉ có hơn 1.000 xe tính đến năm 2020, chỉ bằng 1/35 so với Thái Lan.

Giới chuyên môn nhận định, xét về bảo vệ môi trường, trên lý thuyết xe điện là lựa chọn tốt nhất, tiếp theo đến xe hybrid. Nhưng trên thực tế, bảo vệ môi trường hơn hay không còn phụ thuộc vào cơ cấu nguồn điện. Nếu nhiên liệu hóa thạch như than đá được sử dụng nhiều trong quá sản xuất điện thì khả năng bảo vệ môi trường của xe điện chỉ tốt hơn một chút, thậm chí có thể không tốt bằng xe hybrid. Do đó, khuyến khích sử dụng hybrid đảm bảo được sự nhịp nhàng và tránh được sự gián đoạn trong quá trình chuyển tiếp từ xe xăng, dầu sang xe điện, mà vẫn bảo vệ được môi trường.

Tại các quốc gia phát triển, chính sách phổ biến nhất được áp dụng là tính thuế tiêu thụ đặc biệt căn cứ theo mức phát thải CO2. Đây là chính sách phù hợp cho ngắn hạn, khuyến khích người dân Việt sử dụng xe “xanh”, trong đó có xe hybrid. Trong tương lai có thể ưu đãi tăng dần cho xe điện và giảm ưu đãi cho xe hybrid để người dân chuyển sang loại phương tiện không phát thải qua phương án giảm lệ phí trước bạ. Đây sẽ là động lực để xe hybrid tiến xa tại Việt Nam khi người dùng cảm thấy lợi ích ngay từ thời điểm mua xe. 

“Mọi loại hình mới nếu đã nhìn thấy lợi ích cho xã hội thì nên được ủng hộ và hỗ trợ”, ông Dương Quang, chuyên gia ô tô, nhìn nhận. “Chính phủ cần cân đối, hài hòa mọi lợi ích, tuy nhiên họ hoàn toàn có thể tạo ra một ‘hành lang’ thoáng hơn cho xe hybrid, vì lợi ích của nó lớn hơn xe xăng về lâu dài và bền vững, từ môi trường, ý thức giao thông, văn minh xã hội. Chính phủ có công cụ thuế, phí và tiêu chuẩn kỹ thuật để làm được tốt việc này”.

Corolla Cross mở ra cuộc chơi mới cho Toyota Việt Nam. Đây không phải một sản phẩm mới thông thường, mà còn “là sản phẩm ‘châm ngòi’ cho cuộc cách mạng thay đổi tư duy, ý thức và nhu cầu mới của khách Việt trong việc sử dụng xe ‘xanh”’, theo ông Dương Quang. Nếu thành công, Toyota Corolla Cross sẽ mở đường cho những mẫu xe hybrid khác về nước như Prius, Corolla Altis, Camry, RAV4, CH-R, thậm chí là những kẻ đến sau từ thương hiệu khác. Những người trẻ, mang tư duy đổi mới như anh Trần Bình sẽ hưởng lợi vì được tiếp cận với loại công nghệ mới đang phổ biến tại những quốc gia phát triển, tránh đưa Việt Nam trở thành nơi tiêu thụ công nghệ cũ của các hãng xe ô tô.